Το τάδε σχολείο είναι δέκα μαθήματα μπροστά, εμείς θα τελειώσουμε την ύλη;

Συχνά, αγαπητοί γονείς, η χρήση του όρου "πνευματική τροφή" μας παρασύρει τόσο που να ξεχνάμε ότι άλλο πραγματικό φαγητό και άλλο διδασκαλία και μάθηση. 

Ξεχνάμε επίσης ότι το σχολείο δεν εργάζεται με ένα μαθητή αλλά με το σύνολο των 20 ή και περισσότερων παιδιών που είναι σε κάθε τμήμα. 

Άλλες πάλι φορές θεωρούμε αυτονόητο πως η σελίδα του διδακτικού εγχειριδίου αποδεικνύει και πού βρίσκεται η τάξη, πόσο προχώρησε ή και πόσο έμεινε πίσω σε σχέση με άλλα τμήματα Πρώτης τάξης. 

Κι ακόμη λησμονούμε πως κάθε τμήμα έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες που επηρεάζουν το σύνολο της λειτουργίας του. 

Αυτά όλα αποτελούν εισαγωγή στην εξέταση του θέματος - ερωτήματος που άκουσα χτες. Και στον προβληματισμό αν θα τελειώσουμε εμείς την ύλη αφού άλλα σχολεία, άλλες Πρώτες, βρίσκονται, όπως μου είπαν δέκα μαθήματα μπροστά!

Όμως τι σημαίνει "δέκα μαθήματα μπροστά"; Ο όρος θυμίζει περισσότερο ένα ταξίδι, πχ Ηγουμενίτσα - Αθήνα, κι εκεί πράγματι έχει νόημα να πούμε ότι ένα αυτοκίνητο είναι κιόλας στην Αμφιλοχία και το άλλο τώρα περνάει την Άρτα. Και μπορεί ο Καβάφης με την Ιθάκη του να παρομοίασε και τη μόρφωση με ένα μεγάλο ταξίδι μα όλοι μας ξέρουμε και την εναρκτήρια ευχή του ποιητή, "σαν βγεις στον πηγαιμό να εύχεσαι να είναι μακρύς ο δρόμος... " Εξάλλου και ο Όμηρος το δικό του Οδυσσέα τον έβαλε χρόνους δέκα να γυρίζει μέχρι να φτάσει στην Ιθάκη. Κι ελπίζω να μην παρανοήσει κανείς μας αυτά τα λόγια και να πιστέψει πως έχουμε σκοπό να κάνουμε δέκα χρόνια να βγάλουμε την ύλη της Πρώτης!

Αλλά και η λέξη ύλη τι άραγε σημαίνει; Ποια είναι η περίφημη ύλη; Είναι άραγε το ίδιο πράγμα με το διδακτικό εγχειρίδιο; Μόλις στην αρχή της φετινής χρονιάς, τις πρώτες μέρες του Σεπτέμβρη, ο Σχολικός Σύμβουλος της περιφέρειάς μας, ο κ. Γιάννης Σταύρου, ερχόμενος στο σχολείο για επιμορφωτική συνάντηση με το διδακτικό μας προσωπικό, φρόντισε να μας υπενθυμίσει για μια ακόμη φορά πως η ύλη που οφείλουμε ως εκπαιδευτικοί να διδάξουμε δεν ταυτίζεται με τα βιβλία, με  τα εγχειρίδια, αλλά με το λεγόμενο αναλυτικό πρόγραμμα της κάθε τάξης. Τα βιβλία αποτελούν μόνο το επίσημο όχημα για το μεγάλο ταξίδι που κάνει ο δάσκαλος με τους μαθητές του κι όχι το ίδιο το ταξίδι. Όμοια δεν αποτελεί προορισμό του ταξιδιού η τελευταία σελίδα του κάθε διδακτικού βιβλίου αλλά η ολοκλήρωση του αναλυτικού προγράμματος.

Τι είναι το αναλυτικό πρόγραμμα; Θα αποφύγω τους ορισμούς και θα δώσω κατ' ευθείαν ετούτο το λινκ:

http://users.sch.gr/salnk/downloadsaps.htm

Στη σελίδα αυτή θα βρείτε συγκεντρωμένα όλα τα στοιχεία αναλυτικού προγράμματος του δημοτικού σχολείου, δηλαδή τον επιστημονικά διατυπωμένο μπούσουλα εργασίας για τον κάθε εκπαιδευτικό που διδάσκει στο δημοτικό. Τι ακριβώς πρέπει να κάνει στο κάθε μάθημα με τους μαθητές του και ποιους στόχους να φροντίσει να κατακτηθούν από τα παιδιά.

Και δε θα βρείτε εκεί να αναφέρει ούτε το Ρινόκερο και κόκορα, ούτε τη Μύτη σαν σαλάμι,  που ναι μεν αποτελούν συγκεκριμένα μαθήματα στο παρόν βιβλίο της Γλώσσας της Πρώτης Δημοτικού όμως η διδασκαλία του μαθήματος της Γλώσσας γινόταν μερικά χρόνια νωρίτερα με ένα άλλο βιβλίο και κάποια στιγμή στο μέλλον θα γίνεται με κάποιο άλλο, υπηρετώντας σε όλες τις περιπτώσεις το ίδιο αναλυτικό πρόγραμμα! Διότι τα διδακτικά βιβλία αλλάζουν συχνότερα από τα αναλυτικά προγράμματα. Και γιατί τα διδακτικά βιβλία γράφονται με βάση το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα και όχι το ανάποδο. Αυτοί δηλαδή που γράφουν τα βιβλία, η συντακτική τους ομάδα, τα γράφουν εφαρμόζοντας όσα ορίζει το αντίστοιχο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών (ΑΠΣ), όπως και τονίζουν στις πρώτες τους σελίδες όλα τα βιβλία που κρατούν οι μαθητές στα χέρια τους. Και μάλιστα στην εποχή μας όχι μόνο κατ' εφαρμογή των ΑΠΣ  αλλά και των ΔΕΠΠΣ, δηλαδή των διαθεματικών ενιαίων πλαίσιων προγραμμάτων σπουδών.

Ο γονιός βεβαίως και δεν είναι υποχρεωμένος να γνωρίζει τα ΑΠΣ και τα ΔΕΠΠΣ. Ο γονιός βλέπει μόνο σε ποια σελίδα του βιβλίου βρίσκεται το παιδί του. Αν είναι στο Ρινόκερο ή έχει φτάσει στο Λεμόνι με τα φτερά ή και ακόμη παρακάτω. Και είναι λογικό αφού αγνοεί τα ΑΠΣ και τα ΔΕΠΠΣ να βγάζει και λαθεμένα συμπεράσματα που αφορούν την κάλυψη της ύλης. Γιατί πολύ απλά νομίζει (αφού κανείς ποτέ δεν τον ενημέρωσε) ότι το βιβλίο που κρατά ο μαθητής στα χέρια του είναι η ύλη του μαθήματος...

Έτσι και δε λείπουν οι περιπτώσεις που ο γονιός έρχεται στο σχολείο και ζητάει να του δώσουμε την ύλη! γιατί το παιδάκι του αρρώστησε και έμεινε πίσω. Κι έρχεται σαν καλός γονιός να παραλάβει από τον  δάσκαλο τα μαθήματα να τα πάει στον άρρωστο μαθητή. Στην πραγματικότητα εκείνη την ώρα ο γονιός θέλει να του πούμε σε ποια σελίδα του βιβλίου βρισκόμαστε, γιατί αυτό πιστεύει πως ορίζει και το μάθημα και την ύλη που διδάξαμε. Μόνο που κάνει λάθος και μάλιστα μεγάλο... Γιατί ο δάσκαλος έχει μεν ως όχημα το διδακτικό εγχειρίδιο μα αυτό που πραγματικά εφαρμόζει στη διδασκαλία του είναι το ΑΠΣ και το ΔΕΠΠΣ του μαθήματος. Πχ για τη διδασκαλία της Γλώσσας το ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ είναι αναρτημένο και εδώ,  http://digitalschool.minedu.gov.gr/courses/DSDIM-A110/ στον επίσημο κόμβο του υπουργείου Παιδείας. Και αρκεί μια ματιά στο έγγραφο αυτό για να καταλάβετε ότι όσο και αν θέλει ο   δάσκαλος να δώσει στο γονιό "τα μαθήματα" είναι αδύνατον! Γιατί ούτε το αναλυτικό πρόγραμμα είναι χωρισμένο σε διδακτικές ενότητες, περιγράφει γενικά τι κάνουμε στο μάθημα της Γλώσσας σε κάθε τάξη, ούτε το μάθημα στην τάξη γίνεται μόνο από το βιβλίο του μαθητή... χίλια άλλα πράγματα κάνει καθημερινά ο δάσκαλος στην αίθουσα, τα περισσότερα με βάση τον προγραμματισμό του και άλλα γιατί αυτό απαιτεί κάποια συγκυρία την ώρα της διδασκαλίας, έχοντας κατά νου ολόκληρο το αναλυτικό πρόγραμμα και βέβαια αρκετά χρόνια θεωρητικής κατάρτισης και κάποια ακόμη εμπειρίας με βάση τα οποία είναι σε θέση να εφαρμόσει και να φέρει σε πέρας το αναλυτικό.

Κι ας πάρουμε μια μικρή γεύση του αναλυτικού προγράμματος για τη γλώσσα και συγκεκριμένα για το γραπτό λόγο και ως προς το τι πρέπει να κατακτήσει το παιδί:


Συνειδητοποιεί τη σύνδεση προφορικής και γραπτής γλώσσας.
Αναγνωρίζει τη διαφορά ανάµεσα στην εικόνα ενός αντικειµένου και στη γραπτή απόδοσή του µε λέξη.
Αποκτά σταδιακά τη δεξιότητα αναγνώρισης της φωνηµικής ταυτότητας των λέξεων.
Αντιλαµβάνεται τη στενή σχέση ακρόασης, οµιλίας, ανάγνωσης, γραφής.
Αναπτύσσει φωνηµική επίγνωση.
Ταυτίζει συλλαβές και φθόγγους µε τα γραπτά τους σύµβολα, αναλύει και ανασυνθέτει συλλαβές, λέξεις και φράσεις και διαβάζει λέξεις και απλές φράσεις.
Κατανοεί τον βασικό µηχανισµό της ανάγνωσης, που στηρίζεται στη σχέση φθόγγων – γραµµάτων.
Διαβάζει και κατανοεί απλό, µικρό κείµενο.


Να λοιπόν μερικά μόνο από αυτά που ενδιαφέρουν εμένα ως δασκάλα όταν διδάσκω το μάθημα της Γλώσσας. Τι επιδιώκω δηλαδή να πετύχω με τους μαθητές μου. Και όχι μόνο με τους χαρισματικούς αλλά με όλους. Ακόμη και εκείνους που παρουσιάζουν για κάποιο λόγο μαθησιακές δυσκολίες. Αυτά και οδηγούν τις επιλογές μου για τις δραστηριότητες που θα επιλέξω για να υλοποιήσω τους στόχους του αναλυτικού προγράμματος στο συγκεκριμένο τομέα. Έχοντας βέβαια φροντίσει να γεμίσω από καιρό πριν τη "φαρέτρα" μου με κατάλληλες δραστηριότητες, κατάλληλες και για το αντικείμενο που διδάσκω κάθε φορά και για το μαθητή που θα διδάξω. Και συνεχίζοντας διαρκώς να εμπλουτίζω και να εκσυγχρονίζω αυτή τη ... φαρέτρα.

Πραγματικά λοιπόν "μπλοκάρω" ως άνθρωπος όταν έρχεται ένας γονιός μετά από πολλές μέρες απουσίας του παιδιού και μου ζητάει τα μαθήματα. Τι να του πω και τι να του δώσω και πώς να τα καταλάβει και πώς να τα εφαρμόσει τα χιλιάδες πράγματα που συνθέτουν τις ώρες διδασκαλίας που έχασε το παιδί; Άλλο βέβαια πράγμα αν υπάρχει καθημερινή επαφή, εκεί κάπως ο δάσκαλος θα μπορέσει να κατευθύνει το γονιό και να του υποδείξει τι μπορεί να κάνει. Και πάλι δύσκολα. Γιατί  αν η περιπέτεια της γνώσης δεχτούμε πως μοιάζει με ταξίδι, θα μου επιτρέψετε  το εξής παράδειγμα:

Κάποιος που λατρεύει τα αεροπορικά ταξίδια και του αρέσει συχνά να ταξιδεύει, του έτυχε κάποιο εμπόδιο και έχασε μερικά ταξιδάκια. Πάει λοιπόν στον πιλότο και του λέει: Δώσε μου τα ταξίδια που έχασα! Μπορεί να του δώσει; Ο πιλότος ξέρει να μας ταξιδεύει σε διάφορους τόπους μα είναι αδύνατον να μας δώσει πίσω τα ταξίδια που χάσαμε. Μόνο να προσπαθήσει ο ίδιος όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν να μας ταξιδέψει εκεί που δεν πήγαμε. Φτάνει, ρωτάω, να μας πει ότι τους άλλους τους πήγε όσο λείπαμε στη Ρώμη, στο Παρίσι, στο Βερολίνο; Θα αναπληρώσουμε έτσι τα ταξίδια που χάσαμε; Το ίδιο περίπου είναι και να μας πει ο δάσκαλος ότι δίδαξε τον Κύριο με το καπέλο και το Ρινόκερο με τον κόκορα. 

Παρόμοια εφαρμόστε το παράδειγμα και στο θέμα των άλλων σχολείων που βρίσκονται μπροστά από μας στο βιβλίο ή και πίσω. Από μόνο του αυτό το στοιχείο δε λέει τίποτε. Για το πώς ήταν πραγματικά το ταξίδι της κάθε Πρώτης τάξης. Και σε ποιο βαθμό με τα "ταξίδια" αυτά υπηρετήθηκαν οι σκοποί και οι στόχοι του αναλυτικού προγράμματος σπουδών. Δεν αποκλείεται μάλιστα εκείνη η τάξη που είναι πιο πίσω (στο βιβλίο πάντα) από τις άλλες (και σίγουρα δεν είμαστε εμείς στην περιοχή τουλάχιστον της Θεσπρωτίας που βρίσκω και ρωτάω και η ίδια τους συναδέλφους) να έχει κατακτήσει περισσότερο από κάθε άλλη τάξη τους στόχους του αναλυτικού. Κι αντίθετα η τάξη που τρέχει και είναι στην πιο "μπροστινή" σελίδα του βιβλίου, να υστερεί και μάλιστα πολύ στην υλοποίηση των στόχων του αναλυτικού.

Το τι ακριβώς βέβαια συμβαίνει με κάθε τάξη ο αρμόδιος να το κρίνει είναι ο σχολικός σύμβουλος. Να επισκεφθεί την τάξη και να διαπιστώσει το επίπεδο επίτευξης των στόχων του αναλυτικού προγράμματος. Και πάντα σε συνεργασία με το δάσκαλο της τάξης που θα τον ενημερώσει για τις ιδιαίτερες συνθήκες του τμήματός του να αποφανθεί αν όντως ένα τμήμα είναι μπροστά ή είναι πίσω. Αν τρέχει και καλά κάνει που τρέχει ή πάει αργά αργά γιατί υπάρχει λόγος που το επιβάλλει.

Αυθαίρετες όμως συγκρίσεις ανάμεσα σε διαφορετικές τάξεις και πολύ περισσότερο σε διαφορετικά σχολεία και εξαγωγή συμπερασμάτων ποιος δάσκαλος είναι μπροστά και ποιος πίσω, ειδικά όταν αγνοούμε τι σημαίνει αναλυτικό πρόγραμμα, δεν είναι σωστό να γίνονται. Και πάλι θα πάρω ως παράδειγμα εδώ τα ταξίδια. Και μάλιστα τα θαλάσσια:

Είναι δυο καράβια που ξεκινούν από τον Πειραιά για την Αστυπάλαια. Φεύγουν την ίδια ώρα, όπως και τα σχολεία ξεκινούν την ίδια μέρα τα μαθήματα. Το ένα λοιπόν φτάνει στην Αστυπάλαια σε 12 ώρες, το άλλο σε 24. Γιατί άραγε; Φταίει ο καπετάνιος του δεύτερου που το πήγε αργά αργά; ή γιαβάς γιαβάς κατά τη λαϊκή έκφραση; Ή μπορεί να συμβαίνει και κάτι άλλο; Μήπως, λέω εγώ, το πρώτο καράβι τράβηξε γραμμή για Αστυπάλαια, χωρίς ενδιάμεσα λιμάνια, ενώ το άλλο πέρασε πρώτα από τη Σύρο, μετά από την Πάρο, μετά από τη Νάξο, τα Κουφονήσια, την Ανάφη, τη Δονούσα και κατόπιν έβαλε πλώρη για Αστυπαλιά; 

Και σε αντιστοιχία τώρα με το μάθημα μιας τάξης. Ειλικρινά δεν μπορώ να ξέρω πώς και γιατί κάποιο άλλο σχολείο είναι δέκα μαθήματα μπροστά από μας. Και δε με ενδιαφέρει κιόλας να κάνω κριτική και έλεγχο σε συναδέλφους. Δεν είναι αυτός ο δικός μου ρόλος. Αν τηρήθηκε δηλαδή το "πλάνο ταξιδιού" που μας δίνει το Υπουργείο Παιδείας και καθορίζει το αναλυτικό πρόγραμμα, ή αν αφέθηκαν στην άκρη τα "ενδιάμεσα λιμάνια" από επιθυμία να φτάσουν μια ώρα αρχύτερα στο τέρμα της διαδρομής. Δεν ξέρω επίσης και δε με ενδιαφέρει να μάθω σε τι κατάσταση έφτασε το άλλο ... πλοίο στην Αστυπάλαια. Κι αν η τρεχάλα του "καπετάνιου" διέλυσε τη μηχανή του ή έκαψε τα διπλά καύσιμα στερώντας από το πλοίο τη δυνατότητα να συνεχίσει και μετά την Αστυπαλιά το ταξίδι...  Δεν είναι ξαναλέω αυτός ο δικός μου ρόλος.

Εγώ είμαι υπεύθυνη μόνο στη δική μου τάξη. Και αυτήν προσπαθώ με όσες γνώσεις και εμπειρία έχω να την οδηγήσω τηρώντας επακριβώς τις οδηγίες των ανωτέρων μου εκεί που ορίζει το Υπουργείο Παιδείας και το αναλυτικό πρόγραμμα.

Ταυτόχρονα με τη συνάδελφο του άλλου τμήματος της πρώτης του σχολείου μας είμαστε σε καθημερινή συνεργασία ώστε τα δύο τμήματα για πρακτικούς κυρίως λόγους να συμβαδίζουν όσο γίνεται. Πχ αν αρρωστήσει η μία από τις δυο δασκάλες να μπορεί η άλλη να απασχολήσει και τα δύο τμήματα και να μη μείνουν πίσω τα παιδιά. Έτσι σήμερα και τα δύο τμήματα διδάχτηκαν στη Γλώσσα, που είναι το βασικό μάθημα της Πρώτης,  το "Μύτη σαν σαλάμι". Και παρόμοια θα πορευτούμε και την υπόλοιπη χρονιά.

Επιπλέον χτες πέρασε από τις τάξεις μας ο αρμόδιος σχολικός σύμβουλος. Μίλησε με τα παιδιά, είδε τα τετράδιά τους, τον ενημερώσαμε για το τι κάνουμε και τι δυσκολίες αντιμετωπίζουμε. Πέρα δηλαδή από μας τις δασκάλες που συνεργαζόμαστε στενά για να επιτύχουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στο έργο που μας έχει αναθέσει η πολιτεία, είναι διαρκώς δίπλα μας και συμβουλεύει και ελέγχει την εργασία μας και ο εντεταλμένος για το έργο αυτό εκ μέρους του υπουργείου.

Τι κάνει λοιπόν ένα άλλο σχολείο, αν είναι μπροστά και αν πραγματικά είναι μπροστά, δεν είναι δική μας δουλειά και δε μας ενδιαφέρει. Ούτε μας ενδιαφέρει να τελειώσουμε μεν το βιβλίο αλλά να μη μάθουν τα παιδιά αυτά που ορίζει το αναλυτικό πρόγραμμα. Ο ρυθμός επίσης της εργασίας και το τι ακριβώς κάνει ο κάθε δάσκαλος επηρεάζεται από τις ιδιαίτερες συνθήκες που αντιμετωπίζει. Πχ από τον αριθμό απουσιών των μαθητών. Όταν μονάχα την περασμένη Παρασκευή είχαμε τέσσερις απουσίες από την τάξη είναι λογικό και επόμενο να κλέβουμε χρόνο από τις επόμενες μέρες για να αναπληρώσουν και οι απόντες μαθητές όσα έχασαν. Γιατί η ουσία δεν είναι να φτάσει το βιβλίο στο τέρμα ούτε και ο δάσκαλος με κάποιους μαθητές. Μα όλοι. Δίχως να αφήσουμε πίσω κανέναν.