Μη βία τους παίδας, αλλά παίζειν τρέφει - Μαθαίνουμε Μαθηματικά παίζοντας!

Την αξία του παιχνιδιού στην ανατροφή και διαπαιδαγώγηση των παιδιών πολλοί ύμνησαν, πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες. Κατά τον  Πλάτωνα λοιπόν: "Μη βία τους παίδας, αλλά παίζειν τρέφει"! Και κατά το σύγχρονο Έλληνα παιδαγωγό Δημήτρη Λιαντίνη εξηγούμε για να μην παρεξηγηθεί την πλατωνική ρήση ως εξής:

"Παιδεύω σημαίνει ασκώ το έργο της αγωγής, μορφώνω. Ταυτόχρονα όμως σημαίνει και υποβάλλω σε δοκιμασία. Ο Πλάτων έχοντας συλλάβει τη βασανιστική χροιά του φαινομένου συνιστούσε το παιδευτικό γεγονός να επιτελείται στο μεταίχμιο του παιδεμού και του παιχνιδιού (της παιδείας και της παιδιάς)." Δ. Λιαντίνης, Homo Educandus - Φιλοσοφία της Αγωγής, σελ. 30

Σ' αυτά τα πλαίσια κι εμείς προσπαθούμε το μάθημα στο σχολείο να λαμβάνει και παιγνιώδη μορφή. Όπως προχτές που είχαμε να μελετήσουμε γεωμετρικά σχήματα και στερεά στα Μαθηματικά. Πέρα από τις ασκήσεις επί χάρτου μοιράστηκε στις ομάδες των παιδιών κατάλληλο παιδαγωγικό υλικό και τους ζητήθηκε να το συναρμολογήσουν με βάση τα προτεινόμενα στη σελίδα 14 του βιβλίου τους. Και ιδού τα αποτελέσματα των μικρών δημιουργών:

.

.

.

.

Παρατηρώντας πώς εργάστηκαν τα παιδιά βλέπουμε ότι πέρα από τη δημιουργία σχεδίων με γεωμετρικά σχήματα εφάρμοσαν και - χωρίς να τους ζητηθεί -  αρχές της συμμετρίας και με εντυπωσιακό μάλιστα τρόπο ειδικά στην τελευταία κατασκευή και που όπως φαίνεται από τα χεράκια των δημιουργών ήταν αποτέλεσμα συνεργασίας και ομαδικής δουλειάς. 

Μας θύμισαν έτσι χωρίς να το ξέρουν όσα ο μεγάλος παιδαγωγός J. Dewey (1859 - 1952) υποστήριξε  για τον τρόπο εργασίας και οργάνωσης του σχολείου και ιδιαίτερα τη διδακτική του αρχή:

Learning by doing. 

Υμνείται με αυτή την αρχή η χειρωνακτική δράση του παιδιού και καταδικάζεται η παθητική στάση του μαθητή σε ρόλο ακροατή και θεατή του δασκάλου. Ο Dewey ήταν επίσης που εισηγήθηκε τη δημοκρατική οργάνωση του σχολείου, την ενθάρρυνση για πρωτοβουλίες των μαθητών και την προσαρμογή της εργασίας του σχολείου στα ενδιαφέροντα των ίδιων των παιδιών κι όχι σε μια  άνωθεν επιβεβλημένη διδακτέα ύλη. Και από το βιβλίο του παλιού μου δασκάλου, κ. Θανάση Τριλιανού, "Μεθοδολογία της Διδασκαλίας", τομ. 1, σελ. 49, παραθέτω και τα ακόλουθα:

"Το πρόγραμμα που προτείνει για την επίτευξη του σκοπού των μαθητών, είναι πρόγραμμα εμπειριών της καθημερινής ζωής, το οποίο επιβάλλει στους μαθητές να πράξουν και να δοκιμάσουν. Ο Dewey  περιλαμβάνει δηλαδή στο πρόγραμμά του ασχολίες κυρίως του σπιτιού (το σχολείο είναι γι' αυτόν προέκταση της οικογένειας και της κοινωνίας), όπως κηπουρική, ξυλουργική, ραπτική και μαγειρική, όχι γιατί ήθελε να βγάλει από το σχολείο του επαγγελματίες, αλλά επειδή οι ασχολίες αυτές δίνουν την ευκαιρία στα παιδιά να μυηθούν στη βοτανική, αριθμητική, χημεία, οικονομικά και σε άλλες επιστήμες. Επί πλέον ένα πρόγραμμα εμπειρίας δεν παρέχει πληροφορίες που έχουν αποθηκευθεί στα διάφορα βιβλία, αλλά διευκολύνει το μαθητή με την πείρα του παρελθόντος "να εξερευνήσει το παρόν  και να οικοδομήσει το μέλλον". Δηλαδή με το πρόγραμμα εμπειρίας ο μαθητής μπορεί να φτάσει στη γνώση, όταν με βάση την πείρα του παρελθόντος κάνει προβλέψεις, οι οποίες θ' αποδειχθούν ορθές. 

Η προηγούμενη άποψη δείχνει ότι η γνώση δεν προσφέρεται έτοιμη από το δάσκαλο στο παιδί. Αντίθετα ο μαθητής οφείλει να προβληματιστεί και να ενεργήσει για την κατάκτηση της γνώσης. Προβληματισμός και δράση με την ανασύνθεση της πείρας του παρελθόντος αποτελούν τη βάση κάθε μάθησης. Είναι εξάλλου γνωστή η διδακτική αρχή του Dewey για τη μάθηση που προκύπτει από τη χειρωνακτική δράση του παιδιού (Learning by doing), η οποία επηρέασε ευρύτατα τον τρόπο διδασκαλίας. Σ' αυτή τη μάθηση πολύ θα βοηθήσει η διαμόρφωση των περιεχομένων της διδασκαλίας υπό μορφή προβλημάτων. Ο δε Dewey για την επίτευξη αυτής της μάθησης που θέλει το μαθητή επιστήμονα - ερευνητή, προτείνει την περίφημη "μέθοδο του προβλήματος". 

[...] Όσον αφορά στις σχέσεις δασκάλου και μαθητών ο Dewey πίστευε ότι ένα κλίμα δημοκρατικότητας, συνεργασίας και αμοιβαίου σεβασμού μεταξύ τους δημιουργεί τις καλύτερες προϋποθέσεις για αποτελεσματική μάθηση. Ο δάσκαλος πρέπει να πάψει να συμπεριφέρεται στην τάξη ως αυθεντία ή ως δικτάτορας. Αντίθετα οφείλει να ενεργεί έτσι, ώστε να επικρατούν στην τάξη και στο σχολείο η δημοκρατία και το κοινωνικό πνεύμα, τα οποία αποτελούν ευνοϊκούς παράγοντες για την απρόσκοπτη διεξαγωγή της σχολικής εργασίας. 

Ειδικά για τη σημασία του κοινωνικού πνεύματος στο σχολείο ο Dewey υποστήριζε ότι εμφανίζεται με τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών. Το σχολείο πρέπει να αποτελεί το ίδιο ένα είδος κοινωνικής ζωής και να περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία που την συνθέτουν. Κοινωνικές αντιλήψεις και ενδιαφέροντα μπορούν ν' αναπτυχθούν μόνο σε ένα γνήσιο περιβάλλον, όπου η κοινή εμπειρία οικοδομείται από ένα δούναι - λαβείν μεταξύ των ατόμων. Το σχολείο δεν είναι ένας τόπος εκμάθησης μαθημάτων, ξέχωρος από την κοινωνική ζωή. Γι' αυτό ορθότερο είναι να εξοπλίζεται με παιχνιδότοπους, καταστήματα, χώρους δουλειάς, εργαστήρια, τα οποία όχι μόνο κατευθύνουν τις φυσικές και ενεργητικές ροπές των παιδιών, αλλά και ευνοούν την επικοινωνία, τη συνεργασία και γενικά τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις. Το σχολείο πρέπει να γίνει τόπος συντροφικότητας και κοινής δραστηριότητας. Ο κυριότερος λόγος απομόνωσης του σχολείου είναι ότι το κοινωνικό περιβάλλον δεν λαμβάνεται υπόψη κατά την επιλογή των γνώσεων, οι οποίες κρίνονται απαραίτητες για τη μόρφωση των παιδιών. Τέτοιες γνώσεις καθίστανται ανεφάρμοστες στη ζωή κι άγονες για την καλλιέργεια του χαρακτήρα. 

Αφού λοιπόν το σχολείο επιβάλλεται να οργανωθεί πάνω σε κοινωνικές βάσεις, κατά συνέπεια και η σχολική τάξη είναι ανάγκη να διαρρυθμιστεί σύμφωνα με το κοινωνικό πνεύμα. Ο ίδιος προτείνει να διευθετούνται τα θρανία της τάξης κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να ευνοείται η συζήτηση μεταξύ των μαθητών, οι οποίοι πρέπει να έχουν τον πρώτο λόγο μέσα στην τάξη. Ακόμα συνηγορεί για τη δημιουργία μαθητικών επιτροπών που θ' αναλάβουν τη σύνταξη καταλόγου για τις εβδομαδιαίες δραστηριότητες της τάξης. Σχετικά με τον καθορισμό των διδακτικών στόχων και την επιλογή των υπό εξέταση θεμάτων, συνιστά τη στενή συνεργασία μαθητών και δασκάλου, ο οποίος συμμετέχει στις δραστηριότητες της τάξης ως ισότιμο μέλος. Για τον Dewey η αγωγή δεν είναι μέσον για τη ζωή, αλλά η ίδια η ζωή." 

Οι απόψεις αυτές του Dewey εξηγούν σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο εργασίας που φέτος θα ακολουθήσουμε στην τάξη μας, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα τις αντιγράψουμε παθητικά και δε θα λάβουμε υπόψη και τις απόψεις άλλων μεγάλων παιδαγωγών, και παλαιών και σύγχρονων. Όπως επίσης θα λάβουμε υπόψη και την εμπειρία του δικού μας παρελθόντος, εφαρμόζοντας και εμείς στην πράξη το learning by doing... 

Με το απόσπασμα που παραθέσαμε γίνεται ελπίζουμε κατανοητό και το μοντέλο της βοήθειας εκ μέρους των γονιών στο έργο του σχολείου. Δε ζητάμε να μεταφερθεί εκεί το βάρος της σχολικής εργασίας και το σχολείο να επιβάλει νέες συνήθειες στην οικογένεια, αλλά να συνεχίσει η οικογένεια τη διαπαιδαγώγηση που εφάρμοζε μέχρι σήμερα, εμπλουτισμένη και από νέες ιδέες. Ζητήσαμε λοιπόν από τους γονείς να παίζουν με τα παιδιά τους και όχι να στήνονται στο γραφείο να γράφουν και να διαβάζουν κατεβατά. Εξάλλου σύμφωνα με τις οδηγίες του υπουργείου Παιδείας οι κατ' οίκον σχολικές εργασίες για ένα Πρωτάκι δεν πρέπει να ξεπερνούν τα είκοσι λεπτά της ώρας ημερησίως. 

Αντίθετα θα είμαστε εμείς στο σχολείο που θα διαθέσουμε χρόνο ώστε να γίνουμε προέκταση της οικογένειας και της κοινωνίας. Σε όλα μας τα μαθήματα και κυρίως τις ώρες της Ευέλικτης Ζώνης που θα επιλέγει τα αντικείμενά της με βάση τα ενδιαφέροντα των παιδιών και όσα συμβαίνουν γύρω τους. 

Θέλουμε ένα σχολείο ανοιχτό στην κοινωνία και στη ζωή. Ένα σχολείο που δε θα είναι ούτε αυταρχικό ούτε και παιδοκεντρικό μα συμμετοχικό! Σχολείο δηλαδή που θα στηρίζεται στην ενεργή και ισότιμη συμμετοχή όλων, και των παιδιών και των δασκάλων και των γονιών και όλων των άλλων φορέων αγωγής. 

Εξάλλου και η συμμετρία που ανακάλυψαν τα παιδιά παίζοντας αυτό μας διδάσκει...  την εμορφιά που προκύπτει από την αρμονία και διδάσκει καθημερινά η φύση γύρω μας. Ρωτάτε πώς θα βοηθήσετε το παιδί σας να μάθει γράμματα και δε θα κουραστώ να σας λέω πως μια βόλτα στην εξοχή, το παιχνίδι και η παρατήρηση εκεί, θα μας βοηθήσουν πολύ περισσότερο από το να βάλετε το παιδί σας να γράφει με τις ώρες και να το εξαντλήσετε να διαβάζει ξανά και ξανά το μάθημα που έκανε στο σχολειό. Θα μας βοηθήσετε επίσης αν βρείτε τρόπους να αναπτυχθούν φιλικές σχέσεις μεταξύ των παιδιών και εκτός σχολείου αλλά και μεταξύ των γονιών και φυσικά ανάμεσα στην οικογένεια και στο σχολείο. 

Τι λέτε; μπορούμε κι εμείς να παίξουμε σαν τα παιδιά; Και να οικοδομήσουμε τα δικά μας αρμονικά σύνολα; Όπου ο καθένας θα μπορεί να βρει τη θέση του και να συμβάλει με τον τρόπο του και όπου η  διαφορετικότητα θα αξιοποιείται ως στοιχείο εμορφιάς; Στα χέρια μας είναι! Ας τα απλώσουμε κι εμείς όπως τα πιτσιρίκια μας!