Την ερχόμενη Παρασκευή, τελευταία μέρα του φθινόπωρου, θα βάλουμε μπροστά τις ετοιμασίες για το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου της τάξης μας. Και συγκεκριμένα θα ετοιμάσουμε τα στολίδια που θα του κρεμάσουμε. Μα τι στολίδια; Στολίδια φτιαγμένα από ... σκουπίδια! Κι αν αυτό σας ξαφνιάζει, σας παραθέτουμε σχετική ανάρτηση από παλαιότερο ιστολόγιο του σχολείου μας, από τα Τεταρτάκια. Διαβάστε την και φροντίστε την ερχόμενη Παρασκευή να έχουμε στο σχολείο τα ανάλογα υλικά ώστε να ετοιμάσουμε και εμείς τέτοια χριστουγεννιάτικα στολίδια:
http://tetartakia.blogspot.gr/2010/12/blog-post_12.html
Έρχονται Χριστούγεννα και οι μικροί Φαροφύλακες έβαλαν μπρος να στολίσουν την τάξη και φυσικά και το δεντράκι μας.
Ναι, ξέρουμε, είναι πολλοί εκείνοι που νομίζουν ότι το χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι έθιμο ξενικό και πως οι δικές μας παραδόσεις απαιτούν να στολίζουμε καραβάκια. Όμως δεν είναι έτσι ακριβώς... Και σας το λέμε εμείς, που αγαπάμε πολύ τη θάλασσα και που τα καράβια τα έχουμε καθημερινό ζωντανό φόντο στα παραθύρια της τάξης μας.
Για το θέμα αυτό, δεντράκι ή καραβάκι τα Χριστούγεννα, συμβουλευτήκαμε τις ακόλουθες πηγές:
1. ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ, του ακαδημαϊκού και καθηγητή Λαογραφίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών, Γεωργίου Μέγα. Εκδόσεις Εστία - Αθήνα 2003 (πρώτη έκδοση 1956)
2. ΒΛΑΧΩΡΙ - ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ έκδοση του Φιλοπρόοδου Συλλόγου Πολυδροσιτών - Πολύδροσο Θεσπρωτίας 2006
Το πρώτο βιβλίο αποτελεί έργο κλασικό σε θέματα λαογραφίας και περιλαμβάνει πλήρη καταγραφή των εθίμων του λαού μας και από όλες τις γωνιές της ελληνικής γης. Το δεύτερο χωρίς να έχει την επιστημονική βαρύτητα του πρώτου, μας μεταφέρει όμως τη φωνή του δικού μας τόπου και τις ιδιαίτερες παραδόσεις ενός ορεινού χωριού της Θεσπρωτίας.
Ε, λοιπόν, ούτε από τις σελίδες του ενός ούτε και από τις σελίδες του άλλου προκύπτει πληροφορία για στόλισμα καραβιού... Και η μόνη αναφορά για καραβάκι που εντοπίσαμε μιλά για ένα καράβι χάρτινο που έφτιαχναν τα παιδιά και που κρατώντας το στα χέρια τους πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι το βράδυ της παραμονής του Νέου έτους και έλεγαν τα κάλαντα. (Στο βιβλίο του Γ. Μέγα, ό.π. σελ. 73) Αυτό μάλιστα δε συνέβαινε σε όλους τους τόπους. Αλλού τα παιδιά κρατούσαν στα χέρια τους μήλο ή πορτοκάλι ή και χλωρό ραβδί κρανιάς ή άλλου σκληρού δέντρου, με το οποίο μάλιστα χτυπούσαν στη ράχη τους ενοίκους, ενώ τραγουδούσαν κάποιο ευχετικό τραγούδι.
Αν όμως το καραβάκι δε στολιζόταν σε σπίτια, το ίδιο ισχύει και για το δεντράκι που στολίζουμε εμείς σήμερα. Ο Γ. Μέγας αναφέρει μάλιστα το εξής: (σελ. 54 - 56)
"... το κύριο μέσο, για να κρατηθούν οι Καλικάντζαροι μακριά από τις κατοικίες των ανθρώπων, είναι η φωτιά, που έχει τη δύναμη να αποτρέπει τα δαιμόνια. Γι' αυτό η φωτιά στο τζάκι καίει μέρα και νύχτα, όλο το Δωδεκαήμερο. Την παραμονή των Χριστουγέννων κάθε νοικοκύρης φέρνει και τοποθετεί στο τζάκι του σπιτιού του ένα χοντρό ξύλο, κομμένο από δέντρο αγκαθωτό (αχλαδιά, αγριοκερασιά) γιατί το αγκάθι και όλα τα αγκαθωτά δέντρα απομακρύνουν, κατά τη λαϊκή πίστη, τους δαίμονες. Το κούτσουρο αυτό λέγεται Χριστόξυλο ή δωδεκαμερίτης ή σκαρκάντζαλος. [...]
Σε πολλές περιοχές αντί για ένα χρησιμοποιούν δύο ή τρία ξύλα, που τα κόβουν από ορισμένα, καρποφόρα κυρίως, δέντρα και τα τοποθετούν ζευγαρωτά στο τζάκι. Τα ζευγαρώνουν και τ' ανάβουν: κάνουν το πάντρεμα της φωτιάς. [...]
Το έθιμο της τοποθέτησης ενός κορμού ή ενός μέρους δέντρου στο τζάκι, την παραμονή των Χριστουγέννων, συναντάται και στην υπόλοιπη Βαλκανική (Βουλγαρία, Σερβία, Αλβανία), αλλά και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία, Αγγλία, Ιρλανδία, Γερμανία, Λεττονία). Η επικράτηση, ωστόσο, της θερμάστρας για τη θέρμανση των δωματίων στις περιοχές αυτές, οδήγησε το έθιμο σε αχρηστία. Τη θέση του πήρε το χριστουγεννιάτικο δέντρο που, καθώς είναι γνωστό, κατάγεται από τη Γερμανία και τείνει, εδώ και λίγα χρόνια, να εισαχθεί και στην Αθήνα, προς όλεθρο των λίγων δέντρων ελάτης που στολίζουν τις ψηλότερες κορυφές της Πάρνηθας."
Το δέντρο λοιπόν το χριστουγεννιάτικο δεν αντικατέστηκε το καραβάκι αλλά το κούτσουρο που έκαιγαν οι άνθρωποι στα τζάκια τους! Ή και διάφορα κλαδιά και κυρίως από αγκαθωτά δέντρα, έθιμο που επιβεβαιώνει και το δεύτερο βιβλίο που συμβουλευτήκαμε: (σελ. 137)
"Την Πρωτοχρονιά πρωί - πρωί έριχναν στο τζάκι κλαδιά από πουρνάρι και καθώς καίγονταν και θορυβούσαν έλεγαν διάφορες ευχές για καλή χρονιά, υγεία, για καλή παραγωγή σιτηρών και κτηνοτροφίας."
Το ηπειρώτικο αυτό έθιμο με το πουρνάρι το αναφέρει και ο Γ. Μέγας: (σελ. 76 )
"Στο τζάκι, όπου από τα Χριστούγεννα καίει αδιάκοπα το Χριστόξυλο (ή δωδεκαμερίτης), την πρωτοχρονιά στην Ήπειρο ρίχνουν στη φωτιά κλαδιά από πρίνο λέγοντας:
Καλημέρα κι άη Βασίλης
με τον πέρναρο στα χέρια,
με το διάφορο στο σπίτι,
όσα φύλλα και κλαριά,
τόσα γρόσια και φλουριά.
Ακόμη σκαλίζουν τη φωτιά και βγάζουν μαντείες από τα φύλλα της δάφνης ή της ελιάς που ρίχνουν σ' αυτήν (εμπυροσκοπία).
Στην πραγματικότητα, μέσα από τα έθιμα αυτά, είτε τα παλιά που πλέον δεν τηρούνται, είτε και τα νέα, επιζούν αρχαίοι μύθοι και δοξασίες των ανθρώπων που ελάχιστη ή και καμία σχέση έχουν με τη γέννηση του Χριστού και τα Χριστούγεννα. Περισσότερο σχετίζονται με την αλλαγή του χρόνου και την Πρωτοχρονιά. Αξίζει μάλιστα να πούμε ότι και η ίδια η γιορτή των Χριστουγέννων άργησε πολύ να καθιερωθεί ως γιορτή που τιμάται στις 25 Δεκεμβρίου. Στο βιβλίο του Γ. Μέγα διαβάζουμε σχετικά: (σελ. 63)
"Όπως δείχνει το τραγούδι των Χριστουγέννων που παραθέσαμε πιο πάνω, τη γέννηση του Χριστού ο λαός τη γιορτάζει όπως και τα γεννητούρια ενός παιδιού. [...]
Αλλ' αυτή η αντίληψη για τη γιορτή των Χριστουγέννων δεν αρκεί για να κατανοήσουμε όλα τα σχετικά με το τραπέζι και την εστία έθιμα της ημέρας αυτής. Πολλά από αυτά είναι όμοια με τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς. Είναι καθαυτό πρωτοχρονιάτικα έθιμα και εξηγούνται από το γεγονός, ότι από τα μέσα του 4ου αιώνα η 25η Δεκεμβρίου είχε οριστεί ως γενέθλια ημέρα του Χριστού και ταυτόχρονα ως αρχή του χρόνου. Έτσι στο γιορτασμό της συμπεριλήφθηκαν και πολλά έθιμα της ρωμαϊκής Πρωτοχρονιάς - κυρίως τα κάλανδα του Ιανουαρίου, που παρέμειναν και μετά την επαναφορά της αρχής του χρόνου στην πρώτη Ιανουαρίου."
Και στα σχόλια της σελίδας ο Μέγας αναφέρει και το εξής:
"Χρονολογικά τα σχετικά με την αρχή του χρόνου έχουν ως εξής: Αρχικά το έτος στο Ρωμαϊκό κράτος άρχιζε την πρώτη Μαρτίου. Το 153 π.Χ. για πρώτη φορά οι ανώτατοι άρχοντες του Κράτους εγκαταστάθηκαν στο αξίωμά τους την 1η Ιανουαρίου. Από τότε η ημέρα αυτή άρχισε να θεωρείται ως αρχή του χρόνου.
Οι χριστιανοί όμως, σε αντίθεση προς τους ειδωλολάτρες, ως αρχή του χρόνου δεν γιόρταζαν την 1η, αλλά την 6η Ιανουαρίου, στην οποία τοποθετούσαν τη βάπτιση του Χριστού και μαζί μ' αυτήν την πνευματική του γέννηση και την αρχή της θείας του αποστολής. Για πρώτη φορά το 354 μ.Χ. διαχώρισαν στη Ρώμη τη γιορτή της γέννησης του Χριστού από την ημέρα της "Επιφανείας" του.
Τότε η 25 Δεκεμβρίου, που γιορταζόταν από τους ειδωλολάτρες ως γενέθλια ημέρα του Μίθρα, του αήττητου Ηλίου, ορίσθηκε ως ημέρα γέννησης του Χριστού και συνάμα ως αρχή του χρόνου. Έτσι ο Χριστός λατρεύτηκε ως ο Ήλιος, που φέρνει στον κόσμο το φως, και τονίστηκε ακόμη περισσότερο η αντίθεση του χριστιανικού θεού απέναντι στους ηλιακούς θεούς της ειδωλολατρίας. Γι' αυτό οι τρεις μεγάλες γιορτές του Δωδεκαήμερου συνδέονται στενά. Καθεμιά από αυτές ήταν κάποτε αρχή του χρόνου."
Ρωμαϊκό έθιμο, μαθαίνουμε από το Μέγα, είναι και η χοιροσφαγία που συνηθίζουν σε πολλά μέρη της πατρίδας μας ακόμη σήμερα, τις παραμονές των Χριστουγέννων. Οι Ρωμαίοι γεωργοί, γράφει ο Μέγας, θυσίαζαν, κατά τα Σατουρνάλια (17 - 25 Δεκεμβρίου), χοίρο στον Κρόνο και τη Δήμητρα επιδιώκοντας την ευφορία της γης.
Μαζί όμως με τα ρωμαϊκά έθιμα που ήταν φυσικό να επηρεάσουν το λαό μας μετά από τόσους αιώνες ρωμαϊκής κυριαρχίας στον τόπο μας, επιζούν και έθιμα προερχόμενα από την αρχαία Ελλάδα. Και επομένως δε σχετίζονται ούτε και αυτά με τη γέννηση του Χριστού αλλά με μια αρχαιοελληνική γιορτή, τα Ανθεστήρια. Πρώτοι και καλύτεροι αυτών των εθίμων είναι οι Καλικάντζαροι, για τους οποίους ο Μέγας αναφέρει:
"Τα δαιμόνια του δωδεκαημέρου είναι οι ίδιες οι κήρες (δηλαδή οι ψυχές που κατοικούν στον Άδη) οι οποίες, όπως πίστευαν οι αρχαίοι Αθηναίοι, κατά τη γιορτή των Ανθεστηρίων, οπότε ο Άδης ήταν ανοιχτός, επέστρεφαν στον κόσμο και με διάφορους τρόπους ενοχλούσαν τους ανθρώπους. Μόλυναν κυρίως τις τροφές. Γι' αυτό και οι Αθηναίοι περισχοίνιζαν τα ιερά τους (τα περιέζωναν δηλαδή με κόκκινο νήμα, δημιουργώντας μαγικό κύκλο, που δεν μπορούσαν να περάσουν οι ψυχές), άλειφαν πίσσα στις πόρτες των σπιτιών και μασούσαν από το πρωί ράμνο (είδος θάμνου αγκαθωτού), για να εμποδίσουν την είσοδο των ψυχών στους ναούς, τα σπίτια και τα σώματα των ανθρώπων. Τέλος τις έδιωχναν λέγοντας: "θύραζε, Κήρες, ουκέτ' Ανθεστήρια". (σελ. 53)
Αλλά και το καραβάκι των Χριστουγέννων, που τόσος θόρυβος γίνεται στις μέρες μας για χάρη του, έχει κατά το Μέγα προέλευση από την αρχαία ελληνική γιορτή των Ανθεστηρίων:
"Το καράβι αυτό θυμίζει το πραγματικό πλοίο, που οι Αθηναίοι στη γιορτή των Ανθεστηρίων το μετέφεραν πάνω σε τροχούς, "επαναφέροντας" έτσι τον Διόνυσο, τον θεό της βλάστησης." (σελ. 73)
Καθώς λοιπόν εμείς ετοιμαζόμαστε να γιορτάσουμε τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά και όχι τα Ανθεστήρια, συνειδητά επιλέξαμε να στολίσουμε δεντράκι και όχι καραβάκι. Εξάλλου οι παππούδες μας εδώ στην Ήπειρο ουδέποτε στόλιζαν καραβάκι. Ούτε και στα αρχαία χρόνια, ούτε και στα νεότερα.
Μπορεί λοιπόν και το χριστουγεννιάτικο δέντρο να είναι ξένο προς τα δικά μας πατροπαράδοτα έθιμα, αλλά ξένο είναι και το καραβάκι. Τουλάχιστον όμως το δέντρο θυμίζει τις τοπικές μας παραδόσεις για κάψιμο ξύλων και κλαδιών αυτές τις μέρες. Οπότε δέντρο! Και φυσικά όχι αληθινό. Αυτό δα έλειπε, να λέμε πως νοιαζόμαστε για το περιβάλλον και να κόβουμε δέντρα να τα στολίσουμε για λίγες μέρες και μετά να τα πετάξουμε στη χωματερή.
Το ίδιο όμως ακριβώς σκεφτήκαμε και για τα στολίδια που θα χρησιμοποιήσουμε. Να δείχνουν κι αυτά πως αγαπάμε το περιβάλλον. Κι έτσι αποφασίσαμε να συγκεντρώσουμε στην τάξη διάφορα "σκουπίδια" των σπιτιών μας και να τα μετατρέψουμε με τα χεράκια μας σε στολίδια. Έτσι και το μήνυμα:
ΤΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΧΡΗΣΤΑ ΥΛΙΚΑ
θα περάσουμε έμπρακτα αλλά και μια ωραία ιδέα θα δώσουμε σε όλους τώρα που οι εποχές είναι δύσκολες και δεν περισσεύουν χρήματα σε κανέναν...
Να λοιπόν τι κάναμε. Φέραμε από τα σπίτια μας διάφορα μικρά κουτάκια από χαρτόνι. Άλλα από φάρμακα, άλλα από καλλυντικά κλπ.
Έπειτα πήραμε χαρτί περιτυλίγματος δώρων και τα ντύσαμε. Δε σταθήκαμε τυχεροί να ανακαλύψουμε τέτοιο χαρτί από δώρα που μας είχαν φέρει στο σπίτι, είπαμε, οι καιροί είναι δύσκολοι πια, και αναγκαστήκαμε να το αγοράσουμε. Εσείς όμως φροντίστε τις μέρες που έρχονται να κρατήσετε το χαρτί περιτυλίγματος από τα δώρα που θα σας κάνουν. Ε, δεν μπορεί, Χριστούγεννα είναι αυτά, όλο και κάποιο δωράκι θα μπει στο σπίτι...
Κατόπιν πήραμε κορδέλες και σπάγκο σε χρώμα χρυσαφί και τα δέσαμε σαν αληθινά δωράκια. Κι έτοιμα τα στολίδια!
Ψεύτικο λοιπόν το δέντρο, ψεύτικα και τα στολίδια; Ε, μα, ναι! Δύο ψέματα μαζί που κάνουν μια αληθινή αγάπη για το περιβάλλον!
Βέβαια εσείς μπορείτε να τροποποιήσετε την αρχική ιδέα με χίλιους δυο τρόπους...
Μπορείτε για παράδειγμα στα κουτάκια να κρύψετε πραγματικά δωράκια. Καραμελίτσες, σοκολατάκια ή και μικρά παιχνιδάκια. Ή ακόμη να βάλετε μέσα στο καθένα από μια ευχή για τις μέρες που έρχονται και τον καινούριο χρόνο!
Ακόμη μπορείτε να συμπληρώσετε το διάκοσμο με κουκουνάρια, αφού πρώτα τα χρωματίσετε με ένα σπρέι της αρεσκείας σας. Κατά προτίμηση χρυσαφί ή ασημί.
Μια άλλη ιδέα είναι να φτιάξετε αγιο - Βασίληδες, αγγελάκια, αστέρια, καμπανούλες με διάφορα υλικά χειροτεχνίας αλλά και με "σκουπίδια" του σπιτιού σας...
Εμείς για παράδειγμα φτιάξαμε αγιο - Βασίληδες με λίγο κόκκινο γκοφρέ, βαμπάκι, κόλλα και βάζοντας από μέσα έναν χαρτονένιο κύλινδρο που περισσεύει και συνήθως πετάμε στα σκουπίδια από τα διάφορα χαρτιά που χρησιμοποιούμε είτε στην κουζίνα είτε στο μπάνιο... Αν θέλετε τον αγιο - Βασίλη σας πιο χοντρούλη, βάλτε από μέσα ένα αλουμινένιο κουτάκι από αναψυκτικό ή και ένα πλαστικό μπουκαλάκι από νερό.
______________________________
Σχετική ανάρτηση για το δέντρο από σκουπίδια μπορείτε να δείτε και εδώ:
http://protaki.blogspot.gr/2008/12/blog-post_19.html
και από την ανάρτηση αυτή παραθέτουμε τον κατάλογο των υλικών που θα χρειαστούμε:
Άδεια μικρά κουτάκια (αυτά που συνήθως καταλήγουν στα σκουπίδια...)
Χαρτί περιτυλίγματος (από δώρα που μας έχουν φέρει)
Κορδέλες από δώρα
Θα χρειαστούμε επίσης ψαλίδι και σελοτέιπ.
καθώς και φωτογραφία ενός τέτοιου δέντρου:
